بازی خطرناک برخی مونتاژکاران کم‌تیراژ با بازار خودرو و نرخ تورم

سرمایه ملی، محمدعلی دیانتی‌زاده – بازار خودرو ایران در سال جاری شاهد رونمایی‌هایی پرهیاهو از محصولاتی بوده است که وعده‌ تحول در طراحی و کیفیت می‌دهند، اما برخی از آن‌ها در عمل، به‌دلیل تیراژ پایین و وابستگی کامل به واردات قطعات مونتاژی (SKD)، نه‌تنها پاسخی به نیاز بازار نمی‌دهند بلکه خود به عاملی برای ایجاد التهاب و رشد «تورم بخشی» بدل می‌شوند.

* تفاوت رویکرد تولیدکنندگان در پاسخ به بازار

در میان خودروسازان خصوصی، کرمان‌موتور، بهمن‌موتور و مدیران‌خودرو و تا حدودی نیز شرکت‌هایی مانند آرین‌‌موتور و ماموت‌خودرو، مسیر متفاوتی را طی کرده‌اند؛ اما تفاوت کیفی عملکرد آن‌ها به‌خصوص سه شرکت نخست (کرمان، بهمن و مدیران) با دیگر مونتاژکاران و برخی واردکنندگان خودرو چشمگیر است.

– کرمان‌موتور با تمرکز بر توسعه‌ ساخت داخل، توانسته است در برخی مدل‌های KMC، سطح داخلی‌سازی را تا حدود ۴۵ تا ۵۰ درصد افزایش دهد و در محصولات داخلی‌تر مانند ایگل، حتی به سطحی نزدیک به ۸۷ درصد برسد. این شرکت با عرضه‌ منظم، بهبود کنترل کیفی و حفظ تیراژ قابل‌قبول، از معدود مجموعه‌هایی است که نه‌تنها به تقاضای بازار پاسخ داده، بلکه مانع از شکل‌گیری حباب قیمتی در بخش میان‌رده‌ها شده است.

– بهمن‌موتور نیز با گسترش تیراژ در پروژه‌های دیگنیتی و فیدلیتی و استفاده از قطعات داخلی در بخش‌های پلیمری، برقی و تزیینی، به برآورد کارشناسان، حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد داخلی‌سازی در برخی مدل‌ها را محقق کرده است. این رویکرد ضمن کاهش نسبی وابستگی ارزی، به تثبیت قیمت‌ها و تأمین پایدار بازار در بازه‌ میان‌مدت کمک کرده است.

– مدیران‌خودرو هم با تولید گسترده مدل‌های چری در قالب تیگو و آریزو، اگرچه سطح داخلی‌سازی پایین‌تری دارد، اما به لطف تیراژ بالا و شبکه گسترده خدمات پس از فروش، توانسته است سهم قابل‌توجهی از بازار را حفظ و از افزایش شدید قیمت‌ها در رده محصولات اقتصادی جلوگیری کند.

البته بدیهی است که این خودروسازان نیز در فعالیت خود با کاستی‌هایی مانند تأخیر در تحویل یا نوسان تیراژ برخی مدل‌ها به دلیل نرسیدن قطعه روبه‌رو می‌شوند که در مواردی به نارضایتی مشتریان آن‌ها می‌انجامد، اما این مسائل به‌واسطه مشکلات کلان اقتصاد و صنعت کشور ــ ازجمله تحریم‌ها، محدودیت‌های ارزی و اختلال در تأمین قطعات ــ تا حدودی ناگزیر است. بااین‌حال، شرکت‌هایی از این دست که فعالیت گسترده‌تر و ساختار مدیریتی منسجم‌تری دارند، عموماً مدیریت بهتری در تأمین تقاضا، خدمات پس از فروش، تیراژ تولید، قیمت‌گذاری و توسعه ساخت داخل از خود نشان داده‌اند.

اما در نقطه مقابل، برخی مونتاژکاران تازه‌وارد تنها با مونتاژ محدود و واردات قطعات SKD پا به بازار گذاشته‌اند؛ در تیراژی که در مواردی حتی به چندصد دستگاه هم نمی‌رسد. این شرکت‌ها با رونمایی‌های پر زرق‌وبرق و تبلیغات وسیع، انتظاراتی در بازار ایجاد می‌کنند که هیچ نسبتی با ظرفیت واقعی تولیدشان ندارد. نتیجه نیز چیزی جز افزایش تقاضای هیجانی در برابر عرضه‌ی بسیار محدود و شکل‌گیری حباب قیمتی در همان ابتدای عرضه نیست.

* اثرات تورمی؛ از حباب موضعی تا موج بخشی و عمومی

این الگو یعنی «عرضه‌ محدود + تیراژ پایین + مونتاژ SKD + تبلیغ سنگین»، چند پیامد روشن دارد:

۱. افزایش قیمت کارخانه‌ای

هزینه تولید هر دستگاه بالا می‌رود، چون صرفه‌مقیاس (Economies of Scale) شکل نمی‌گیرد.

۲. شکل‌گیری پریمیوم قیمتی (حباب بازار)

وقتی عرضه واقعی پایین و تقاضا تحریک‌شده بالا باشد، قیمت بازار از کارخانه فاصله می‌گیرد. این تفاوت قیمتی در خودروهای نسبتاً لوکس یا نیمه‌لوکس، مستقیماً شاخص تورم بخشی خودرو را افزایش می‌دهد.

۳. اثر سرریز (Spillover) بر سایر رده‌ها

وقتی یک کراس‌اوور میان‌رده که برای آن تقاضا در بازار وجود دارد، به‌دلیل عرضه محدود گران می‌شود؛ نه‌تنها قیمت خودروهای هم‌رده آن بلکه حتی خودروهای رده‌پایین‌تر آن‌ با «اثر جانشینی» بالا می‌روند تا فاصله قیمتی‌شان حفظ شود. علاوه بر این تاثیر تورمی، که تا قیمت بازار محصولات ایران‌خودرو و سایپا نیز امتداد می‌یابد، خودروهای وارداتی یا لوکس‌تر هم با الگوبرداری از همین نرخ‌ها، قیمت خود را افزایش می‌دهند.

۴. اثر بر تورم کل

افزایش قیمت خودروهای نو، دومینووار بر قیمت خودروهای کارکرده، هزینه بیمه، قطعات یدکی و خدمات تعمیراتی اثر می‌گذارد. در شاخص تورم مصرف‌کننده (CPI)، این روند می‌تواند در افق میان‌مدت (۲ تا ۳ ماه پس از موج قیمتی)، بین ۰.۲ تا ۰.۴ واحد درصد به نرخ تورم کلی کشور اضافه کند و در نهایت، همین افزایش جزئی اما پایدار، به‌صورت مستقیم بر معیشت خانوارها و قدرت خرید مردم اثر منفی می‌گذارد.

* نیاز بازار؛ عرضه‌ منظم و تیراژ واقعی، نه رونمایی‌های پر زرق‌وبرق

درحالی‌که شرکت‌هایی مانند کرمان‌موتور، مسیر واقعی تولید را با سرمایه‌گذاری در زنجیره داخلی طی می‌کنند، ادامه‌ روند برخی مونتاژکاران کم‌تیراژ تنها به تحریک انتظارات بدون پاسخ واقعی منجر می‌شود.

بازار خودرو بیش از آن‌که به رونمایی‌های پر زرق‌وبرق نیاز داشته باشد، به عرضه‌ منظم، تیراژ واقعی و داخلی‌سازی تدریجی نیازمند است.

این رفتار، اگر اصلاح نشود، به‌جای رقابت‌پذیری، تورم‌زایی را در بخش خودرو و سپس در اقتصاد کلان تشدید خواهد کرد و در نهایت، مردم‌اند که هزینه این نمایش‌های پر زرق‌وبرق را با کاهش قدرت خرید و افت سطح رفاه خود می‌پردازند.