درحالی‌که قیمت تمام‌شده هرکیلو زعفران به دلایل افزایش هزینه‌های تولید بیش از ۴۰میلیون تومان است، کشاورزان به دلیل عدم اطلاع و محاسبه دقیق هزینه‌های تولید زعفران در طول سال، تنها برای این‌که مجبور به تامین هزینه‌های زندگی خود هستند، در فصل برداشت و حتی قبل از آن مجبور می‌شوند محصول خود را به پایین‌ترین قیمت به دلالان عرضه کنند و در بهترین حالت، هر کیلو زعفران، به قیمت ۳۵ تا ۳۸ میلیون تومان از کشاورز خریداری می‌شود.
به گزارش سرمایه ملی، اکثر کشاورزان به دلیل این‌که به‌صورت خانوادگی نسبت به کاشت، آبیاری، برداشت و جمع‌آوری گل و فرآوری محصول خود اقدام می‌کنند، بسیاری هزینه‌ها را در تولید محصول محاسبه نمی‌کنند. از این رو، از رقم واقعی تمام‌شده محصول تولیدی باخبر نیستند.
به‌طور تقریبی حدود ۲۳۰هزار کشاورز و خانواده‌های آن‌ها یعنی جمعا حدود یک‌میلیون نفر، از طریق چرخه کشت و فرآوری زعفران امرار معاش می‌کنند. این محصول در اقلیمی کاشت و برداشت می‌شود که دچار کم‌آبی و محرومیت‌ها و کمبود‌های زیاد در حوزه معیشت است و کشت یک محصول با کمترین نیاز به آب در چنین منطقه‌ای، یک تجارت فوق‌العاده و ویژه محسوب می‌شود. این در حالی است که تولید زعفران هیچ ارزبری از کشور ندارد و کاملا متکی بر داخل است و هیچ تحریمی بر میزان تولید آن موثر نیست.
با افزایش قیمت دلار در داخل کشور، خریداران خارجی زعفران که ۱۰ سال پیش حاضر بودند به ازای هر کیلو زعفران رقمی بین ۳ تا ۴ هزار دلار پرداخت کنند، درحال‌حاضر برای هر کیلو زعفران تنها ۲هزار دلار آن هم به دلال و واسطه داخلی و خارجی و نه به کشاورز پرداخت می‌کنند. اما اگر چرخه صادرات اصلاح شود و موانع قانونی آن توسط دولت برطرف گردد، گشایش بزرگی در تولید زعفران اتفاق می‌افتد و کشاورزان می‌توانند حاصل دسترنج خودشان را شخصا استفاده کنند.
با افزایش قیمت دلار واسطه‌ها زعفران را به ریال از کشاورز می‌خرند و به دلار می‌فروشند و با افزایش قیمت دلار، سودهای نجومی می‌برند. در این شرایط، سود حاصل از صادرات اصلا برای واسطه‌ها مهم نیست و آن‌ها سود اصلی را از مابه‌التفاوت قیمت ارز می‌برند. از این‌رو زعفران، قاچاق می‌شود و دلال حاضر است از بازار کشورهای همسایه، زعفران را به قیمتی پایین‌تر از قیمت واقعی بفروشد و در اینجا صادرکننده قانونی ضرر می‌کند، چون مجبور است محصولش را ارزان‌تر بفروشد.
در همین راستا، مهدی جهانشیری، رئیس شورای شهرستان تربت حیدریه گفت: «با توجه به افزایش هزینه‌های تولید زعفران در سال جاری، درصورتی‌که قیمت زعفران به قیمت واقعی خود نرسد، کشت زعفران برای کشاورزان مقرون به‌صرفه نخواهد بود و بدین‌ترتیب هر سال سطح کمتری از مزارع کشور به کشت زعفران اختصاص خواهد یافت و جایگاه ایران به‌عنوان قطب زعفران دنیا به خطر خواهد افتاد.»
وی افزود: «در سال ۹۹ طبق اعلام وزارت جهاد کشاورزی، میزان تولید زعفران در کشور ۴۳۰ تن بود که این رقم در سال ۱۴۰۰ به ۱۸۰ تن تقلیل یافت و با توجه به مشکلات آب‌وهوایی در سال جاری و گرمای بی‌سابقه تابستان امسال، پیش‌بینی می‌شود محصول کمی از مزارع برداشت شود.»
رئیس شورای شهرستان تربت حیدریه ادامه داد: «حدود سه سالی است که با توجه به هزینه‌های بالای کاشت و داشت زعفران و قیمت تمام‌شده زعفران نه‌تنها افزایش سطح زیر کشت زعفران نداشتیم، بلکه رشد سطح زیر کشت منفی شده است. از سوی دیگر، کمبود بارندگی در سال زراعی گذشته و گرمای هوا در تابستان قطعا پیاز زعفران را دچار تنش خواهد کرد که این تنش‌ها منجر به کاهش محصول زعفران در سال جاری خواهد شد.»
وی تصریح کرد: «نکته قابل تامل این بود که به‌رغم کاهش محسوس زعفران در سال گذشته، قیمت زعفران تنها حدود ۲.۵ برابر افزایش داشت و به میانگین ۴۰میلیون تومان رسید، درصورتی‌که انتظار رشد قیمت بسیار فراتر از آن بود. البته مهم‌ترین دلیل آن وجود بیشتر از ۲۰۰ تن زعفران کهنه از سال قبل بود که عرضه این زعفران‌های کهنه توانست تا حدی جلو رشد نجومی زعفران را بگیرد. اما امسال با توجه به این‌که مقدار قابل توجهی زعفران کهنه در انبارها وجود ندارد، پیش‌بینی می‌شود قیمت زعفران با رشد چشمگیری مواجه شود.»
جهانشیری افزود: «همچنین در سال گذشته؛ عدم پذیرش واقعی‌سازی قیمت زعفران توسط صادرکنندگان و خریداران خارجی و عادت به سودهای نجومی باعث شده بود تا افزایش قیمت زعفران در بازه کوتاه‌مدت را برنتابند، اما بعد از گذشت مدتی رقابت بر سر خرید زعفران قوت گرفت، تا جایی که با آغاز دوره پساکرونا، میزان زیادی از زعفران سال قبل از بازار جمع‌آوری شد و عمدتا به‌صورت قاچاق از مرزها بیرون رفت. بدین ترتیب، انبارها در حال خالی شدن است و این موضوع باعث افزایش چشمگیر قیمت زعفران خواهد شد.»
وی ادامه داد: «این تحلیل‌ها باعث شده است عده‌ای از تجار، با پیش‌بینی کاهش تولید و افزایش قیمت‌ها اقدام به پیش‌خرید گل زعفران به قیمت‌هایی می‌کنند که معادل زعفران خشک آن تا حدود هرکیلو ۶۰میلیون تومان در فصل جاری است. بر این اساس، کشاورزان باید توجه کنند افزایش قیمت زعفران بسیار محتمل است و طوری عمل کنند که در پایان فصل زعفران متضرر نشوند.»
علیجان سالاریان، دکترای زراعت و پژوهشگر حوزه زعفران و کارشناس فنی و مشاور امور پژوهشی و آموزش پژوهشکده زعفران ایران نیز در همین زمینه گفت: «براساس بررسی‌های میدانی انجام‌شده در تعدادی از مزارع و داده‌های بارندگی و هواشناسی، متاسفانه پیش‌بینی می‌شود که عملکرد و تولید مزارع زعفران در سال ۱۴۰۱ مطلوب نباشد. از این رو، کشاورزان و زعفران‌کاران عزیز باید به شرایط اقلیمی و بررسی‌های کارشناسی، توجه داشته باشند و نسبت به مدیریت مزارع زعفران خود و به‌ویژه مواردی همچون پیش فروش محصول گل یا زعفران خشک توجه کافی را داشته باشند.»
وی افزود: «با توجه به محاسبات و وضعیت تورمی و اقتصادی کنونی و سرمایه‌های منظورشده اعم از هزینه‌های ثابت، متغیر و ارزشی، هزینه‌های تولید یک کیلو زعفران بیشتر از قیمت‌هایی است که الان زعفران را بر اساس آن از کشاورزان می‌خرند.»
این کارشناس فنی و مشاور امور پژوهشی و آموزش پژوهشکده زعفران ایران ادامه داد: «سود منطقی و معقول تولید زعفران حدود ۵۰ درصد هزینه‌های تولید است. بر این اساس و با توجه به شرایط اقتصادی و تورمی کنونی، فروش یک کیلو زعفران نگین با قیمت کمتر از ۵۵ تا ۶۰ میلیون تومان حقیقتا توجیه اقتصادی ندارد.»